HÀNG QUÁN CÀ PHÊ TRONG CUỘC CÁCH MẠNG

Con người đã luôn suy ngẫm giải đáp những bí mật của vũ trụ và
loài người. Sự phát triển của khoa học đã khai phá một phần về
thế giới vật chất, và vẫn tiếp tục giải mã các dấu hiệu về ý thức
tư duy…
Thế kỷ 19 chứng kiến sự bùng nổ của Cách mạng Công nghiệp và
tiến bộ trong khoa học công nghệ. Con người dựa vào tri thức để
khám phá và cải biến tự nhiên một cách có ý thức nhằm phục vụ
cho nhu cầu tồn tại và phát triển của mình. Con người miệt mài
kiến tạo các giá trị hạnh phúc nhưng rốt cuộc lại ngộ nhận đồng
hóa hạnh phúc với tích lũy vật chất. Vai trò của tri thức vô hình
trung cũng trở thành công cụ tiến thân, là “tài sản” để tranh đua
với đời.
Sự vô tâm của những toan tính duy lý trong quan hệ giữa người
với người, cùng với sự vận hành khắc nghiệt của nền khoa học kỹ
thuật vô hồn đã đẩy châu Âu vào cuộc khủng hoảng mới. Những
đô thị công nghiệp khổng lồ tạo ra làn sóng chuyển dịch dân cư
lớn, kèm theo đó là mâu thuẫn giai cấp, mâu thuẫn dân tộc, tôn
giáo căng thẳng, các quan hệ xã hội ngày càng thêm đa dạng và
phức tạp. Xã hội rơi vào trạng thái xung đột chính trị, suy thoái
đạo đức, phân hoá giàu nghèo, bùng nổ dân số,…
Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 được gọi là giai đoạn chuyển giao
thời đại, đặc trưng bởi sự giao động hồn người. Một bên có
khuynh hướng bi quan với thực tại, mệt mỏi với cuộc sống, tìm
sự giải thoát trong phù phiếm, suy đồi. Một bên tràn trề niềm tin
vào tương lai, lạc quan về nhân thế và khả năng sáng tạo một thế
giới tốt đẹp mới.

Đại khủng hoảng rõ nét ở Viên (thủ đô Áo) – giao diện lịch sử
giữa lưu vực Đông Âu, bao trùm hệ tư tưởng phổ quát thống trị
ở phía đông sông Rhine và chủ nghĩa cá nhân thịnh hành ở Tây
Âu. Vào khoảng năm 1900, Viên là trung tâm tư tưởng, văn hóa
của châu Âu. Lượng người nhập cư đổ về khiến cho dân số thành
phố tăng mạnh, tạo ra một xã hội hỗn hợp quốc tịch, ngôn ngữ,
tín ngưỡng và thế giới quan. Bối cảnh hỗn loạn sắc tộc trở thành
động lực thúc đẩy ý thức khám phá những điểm chung đằng sau
sự đa dạng xã hội. Giới tinh hoa văn hóa Viên khuyến khích giao
thoa trí tuệ để cùng định hình con đường đi đến hạnh phúc chung
trong đời sống hiện đại.
Trong giai đoạn chuyển giao này, hàng quán cà phê đã là một
phần của không gian văn hóa đô thị Viên. Quán cà phê hoạt
động như một câu lạc bộ nghiên cứu với hàng trăm ấn phẩm báo
chí miễn phí và là địa chỉ tin cậy để chia sẻ quan điểm cá nhân.
Chính vì thế, hàng quán cà phê là nơi hội tụ các chính trị gia,
triết gia, nhà khoa học, học giả… đến đọc hoặc để tranh luận
các vấn đề khát vọng thời cuộc, về “cuộc cách mạng tâm hồn”
tìm lại bản chất con người và vai trò của con người trong thế

giới quan… Từ đây, hàng quán cà phê trở thành nơi phát xuất
những học thuyết tâm lý có ảnh hưởng quan trọng trong thế kỷ 20.
Quán cà phê Café Landtmann là nơi Sigmund Freud nghiên cứu
và sáng lập học thuyết Phân Tâm Học chi tiết hóa cấu trúc, động
lực và sự phát triển nhân cách con người. Quán cà phê Café Korb
nổi tiếng với những cuộc tranh luận hàng tuần của Hội Phân Tâm
Học Viên gồm những những nhà tư tưởng phân tâm học lớn của
thế kỷ như Sigmund Freud, Alfred Adler, Wilhelm Reich, Otto
Rank, Karl Abraham, Carl Gustav Jung… cùng làm sáng rõ mô
hình tâm trí con người.

Từ những kiến giải về cấu trúc nhân cách tại quán cà phê Café
Korb, nhà tâm lý học Alfred Adler khởi xướng thuyết Tâm Lý
Học Cá Nhân. Năm 1912, ông thành lập Hội Tâm Lý Học Cá
Nhân, thường gặp mặt tại quán Café Siller, hoặc Café Central. Lý

thuyết của ông thúc đẩy con người hoàn thiện trong các mối quan
hệ thể chế – môi trường xã hội. Từ đó phát triển khái niệm phong
cách sống (Style of Life) theo nghĩa con người tự do chọn lựa số
phận cho mình và phấn đấu để hoàn thành nó. Cũng xuất phát từ
Hội Phân Tâm Học, bác sĩ Carl Gustav Jung sáng lập thuyết Tâm
Lý Học Phân Tích lấy hiện tượng huyền bí tâm linh, các vấn đề
tương quan giữa tư duy và văn hóa làm trung tâm khảo cứu tâm
trí con người. Tư tưởng của ông gây ảnh hưởng lớn đến các phong
trào tâm linh hiện đại như New Age, Oxford Group.

Tại quán cà phê Café Arkaden, Café Herrenhof, Café Reichsrat,
Café Central triết gia Ludwig Wittgenstein và nhóm các nhà trí
thức Wiener Kreis trong lĩnh vực triết học, khoa học tự nhiên,
khoa học xã hội,… thúc đẩy các ý tưởng của Chủ Nghĩa Thực
Chứng Logic – một trong những khuynh hướng triết học có ảnh
hưởng nhất của thế kỷ 20. Trên triết lý của mình, Wiener Kreis đã
cách mạng hóa việc truyền tải kiến thức, làm cho tri thức có thể
tiếp cận được được đa dạng công chúng

Có thể nói, lịch sử phát triển lý thuyết phân tâm học, tâm lý học
liên quan mật thiết, hay chính xác là đã được thúc đẩy từ những
cuộc gặp gỡ trong hàng quán cà phê. Giới trí thức sống giữa
những khủng hoảng xã hội và đạo đức rồi từ đó thôi thúc tìm kiếm
lời giải đáp về con đường đi đến hạnh phúc. Nếu cuộc cách mạng
công nghiệp không mang lại hạnh phúc từ cảm giác thỏa mãn vật
chất, thì cuộc cách mạng tâm hồn với sự ra đời của các học thuyết
tâm lý đã phần nào khai minh bản chất hạnh phúc trong không
gian tinh thần. Từ đó dẫn hướng con người truy cầu hạnh phúc từ
năng lực nhận thức, xác lập sự đúng đắn trong các hành vi, thái
độ với cộng đồng và với văn hóa chung.
Khi con người hiểu rõ lẽ sống, biết lộ trình phấn đấu với tư cách
là một cá nhân, một thành viên của một cộng đồng người vươn
tới những giá trị phẩm hạnh cao hơn thì con người sẽ có cảm giác
hạnh phúc trọn vẹn. Hay nói cách khác, hạnh phúc nằm trong khát
vọng vươn tới sự hoàn thiện nhân cách, hoàn thiện các rung động
tâm hồn. Đó cũng là động lực sống, động lực của sự phát triển
con người. Một khi hạnh phúc của từng cá nhân được tạo dựng
trên cơ sở lẽ phải tâm hồn, sẽ bồi đắp nên hạnh phúc phổ quát của
dân tộc, quốc gia.
Như thế, cà phê và hàng quán cà phê đã trở thành phương thức và
nơi chốn để con người nhìn lại bản thân, thấu cảm ý nghĩa cuộc
sống về những nỗi niềm quá khứ đan xen hoài mong đổi đời.