TRIẾT HỌC THÔNG QUA THƯỞNG LÃM CÀ PHÊ

Xã hội cà phê tại Viên đã tạo nên bầu khí quyển tuyệt vời cho triết
gia Ludwig Wittgenstein khởi xuất những tư tưởng mới góp phần
vào sự đa dạng hóa dòng hợp lưu tri thức của thời đại “bùng nổ
văn hóa”.
Bước sang thế kỷ 19, chủ nghĩa dân tộc phát triển mạnh mẽ, với
mong muốn xây dựng quốc gia trên nền tảng bản sắc dân tộc và
phát triển ý thức hệ của riêng mình. Chủ nghĩa này đồng thời phủ
nhận tính độc lập tồn tại ở các quốc gia đa dân tộc. Trong thời
điểm ấy, ở Viên hình thành một tầng lớp trí thức nỗ lực xây dựng
nền triết học mang bản sắc nước Áo, phản đối quan điểm phủ
nhận có một ý thức hệ độc lập tại đây.
Là chính thể quân chủ Áo – Hung, thật khó để định danh rõ ràng
về mặt địa lý hay sắc tộc tại quốc gia đa dân tộc này. Mặc dù,
tiếng Đức chiếm ưu thế và trở thành ngôn ngữ chính nhưng vẫn
thể hiện sự thẩm thấu và ảnh hưởng lẫn nhau ở nơi kết giao với
ngữ hệ Ấn – Âu (Slav) và Roman, dần dần tạo thành tính liên tục
văn hóa – lịch sử tới mức ngôn ngữ này bao trùm cả nước Áo với
hai nền cộng hòa trong suốt thế kỷ 20. Do vậy, muốn tách riêng
tính độc lập, thống nhất của nước Áo không thể tìm trong các
lĩnh vực dân tộc, chính trị mà cần tìm ở “lĩnh vực tinh thần” trong
triết học. Xuất phát từ lập trường phê bình ngôn ngữ của Bernard
Bolcano nhằm đòi hỏi tôn trọng khác biệt dân tộc khi công nhận
tính tương đối của ngôn ngữ với từng dân tộc khác nhau, triết học
ngôn ngữ đã phát triển mạnh mẽ và trở thành một trong những
khuynh hướng đặc trưng của tư duy Áo thời kỳ này. Và người
người đưa triết học ngôn ngữ đạt đến đỉnh cao chính là Ludwig
Wittgenstein.

Chính tại cộng đồng trí thức kỳ diệu này, Ludwig Wittgenstein
đã có cơ hội đàm thoại với các nhà thực chứng của câu lạc bộ
triết học Viên tiêu biểu như Moritz Schlick, Rudolf Carnap,…
về đường lối phát triển khoa học logic nhờ toán học. Điều này đã
khơi dậy trong ông niềm đam mê với những vấn đề lý luận nhận
thức, đặc biệt là vai trò của ngôn ngữ trong tư duy và cuộc sống
của nhân loại. Ông đưa ra kết luận rằng các câu hỏi siêu hình học
(vấn đề tồn tại và nguồn gốc của tồn tại) xét về bản chất là không
thể có câu trả lời. Triết học về cơ bản hoạt động cốt ở việc làm
sáng tỏ ngôn ngữ, và nhiệm vụ duy nhất của nhà triết học chính
là chỉ ra sự vô nghĩa, cùng khả năng không thể trả lời trước các
vấn đề siêu hình học ấy. Từ đó, Ludwig Wittgenstein đã thực hiện
thành công hai lần cải tạo triệt để thế giới quan triết học thời đại.
Lần đầu là bằng khái niệm được định hướng tới logic của một
ngôn ngữ lý tưởng. Lần thứ hai là bằng triết học hậu kỳ của mình,
ông đã đưa ra quan điểm coi vận dụng là tiêu chí quyết định của
ngôn ngữ.

Sinh hoạt trong cộng đồng trí thức gắn liền với các hàng quán cà
phê tại Viên, không chỉ không gian cùng mối liên hệ với hội triết
gia có ảnh hướng tới Ludwig Wittgenstein mà chính thức uống
tuyệt vời này đã khai mở cảm hứng truy cầu những vấn đề triết
học trong ông. Một tiên đề nổi tiếng của Ludwig Wittgenstein đã
mở ra một cuộc điều tra triết học thú vị về vai trò của ngôn ngữ
thông qua thưởng lãm cà phê: “Liệu bạn có thể miêu tả hương
vị của cà phê?”. Xem xét nhiều trích dẫn về cà phê của vị văn
hào Honozé de Balzac, ông nhận thấy mỗi trích dẫn lại đem đến
những cảm nhận khác nhau: đôi khi cà phê là nguồn năng lượng
thức tỉnh tâm trí, khi lại được nhắc đến như yếu tố giúp lấp đầy
năng lượng, cân bằng cuộc sống, hoặc được ví như phương thức
để hiểu được tâm hồn người thưởng lãm. Nhận thức rằng rất khó
để nắm bắt sự đầy đủ của việc “trải nghiệm thưởng lãm cà phê”,
Ludwig Wittgenstein đã đi đến tổng kết cuộc điều tra triết học thú
vị của mình rằng không ngôn từ nào có thể miêu tả toàn diện, mà
chỉ truyền đạt trải nghiệm của con người tại thời điểm nói. Đây
trở thành một trong những tiên đề quan trọng bồi đắp nên sự hoàn
chỉnh cho hệ thống tư tưởng triết học ngôn ngữ của ông và được

truyền tải đầy đủ trong tác phẩm “Những tìm sâu triết học”. Tác
phẩm đóng vai trò quan trọng trong việc đánh dấu bước ngoặt sự
phát triển của triết học Ludwig Wittgenstein giai đoạn hậu kỳ, khi
ông tập trung vào việc tìm sâu các hiện tượng ngôn ngữ ở trong
cách dùng sơ khai của chúng, đưa đến nhận thức rõ ràng về mục
đích và chức năng của từ ngữ.

Tư tưởng này của ông đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến hàng loạt các
trường phái triết học kế tiếp như chú giải học, thuyết hành vi
ngôn ngữ tới chủ nghĩa hậu hiện đại và hậu thực chứng. Ludwig
Wittgenstein đồng thời được công nhận là triết gia vĩ đại của thế
kỷ 20 khi giải quyết những nan đề của triết học, bao gồm vấn đề
xem xét lại bản chất của triết học và vấn đề ngôn ngữ như là một
phương cách của con người tiếp cận thế giới và chính mình.
Trong chiều hướng đó, hàng quán cà phê tại Viên chính là nơi
chốn giúp con người thấu hiểu bản chất đời sống, phát huy tính
hiền giả tiềm ẩn trong mỗi người. Nơi đây đã góp phần quan trọng
vào quá trình Ludwig Wittgenstein tìm ra mối liên hệ giữa thế
giới (thực tại), tư tưởng và ngôn ngữ. Và hàng quán cà phê cũng
trở thành một loại hình câu lạc bộ dân chủ, một tổ chức xã hội lý
tưởng không thể thiếu trong giới trí thức thành Viên, tạo cơ hội
cho họ gặp gỡ đàm thoại, tự do tranh luận, khơi dậy suy tưởng,
hình thành nên làn sóng trào lưu tư tưởng thời đại “bùng nổ văn hóa”.