QUÁN CÀ PHÊ LÀ TỔ CHỨC VĂN HÓA ĐẶC BIỆT!

Trước khi thống nhất về chính trị và kinh tế, người Ý đã khởi
xướng các hoạt động đồng nhất văn hóa. Quán cà phê được thiết
lập như một tổ chức đặc biệt, đặt nền tảng cho các trào lưu xác
lập bản sắc Ý.

Không gian khởi chí hướng lớn, vì khát vọng quốc
gia vĩ đại

Ý từng là trung tâm những nền văn minh tiêu biểu của nhân loại,
dẫn dắt định hình nên văn hóa toàn châu Âu. Trong đó, Đế chế
La Mã là siêu cường hùng mạnh nhất thế giới, thống trị vùng
Địa Trung Hải, Bắc Phi và Tây Á. Thế nhưng, khi La Mã sụp
đổ, Ý trải qua giai đoạn phân ly thành nhiều lãnh địa, thị quốc
lớn nhỏ. Ý suy yếu về mọi mặt, lãnh thổ bị xâm lăng chiếm cứ
chỉ còn lại là một biểu hiện địa lý. Dân tộc xung khắc tranh chấp
khiến cho đất nước càng bị xâu xé nặng nề. Mất đoàn kết chính
trị đã dẫn đến chia rẽ rõ rệt về kinh tế, phong tục và ngôn ngữ
từng vùng miền.
Tới thế kỷ 14, những nhà tư tưởng, cá nhân ưu tú, uyên bác nỗ
lực vận động phục hưng văn hoá La Mã cổ đại. Trải qua 2 thế kỷ,
phong trào Phục Hưng đã tạo nên cuộc cách mạng trên mặt trận
văn hoá, tư tưởng, khơi lên ý niệm phát triển tinh hoa dân tộc.
Tuy nhiên, phong trào chỉ đại diện cho giai cấp tư sản mới hình
thành, đề cao tự lực của mỗi cá nhân nên Ý vẫn chưa được hợp
nhất hoàn toàn. Cho đến khi giới trí thức Ý tiếp cận phong trào
Khai sáng, tinh thần dân tộc trỗi dậy mạnh mẽ. Trước cục diện ý
thức hệ người Ý vẫn đang phân ly, giới trí thức biểu dương những
hành động chuyển đổi tư tưởng triệt để, khát khao một lần nữa tái
tạo sự huy hoàng của quốc gia.

Những nhà cải cách khởi xướng giai đoạn thống nhất văn hóa,
chuyển đổi tư duy làm nền tảng để người Ý “trở thành một và
không thể chia cắt”. Nghĩa là, trước khi hợp nhất nước Ý, phải
minh định nên bản sắc Ý, phẩm tính dân tộc Ý. Hành trình này
không thể chỉ một cá nhân uyên bác hay một nhóm trí thức mà
phải là sự thức tỉnh và hành động của mỗi người được sinh ra
trên lãnh thổ Ý. Những bài khảo luận trên tạp chí “Il Caffè” – tạp
chí tiêu biểu nhất đại diện cho tư tưởng giới trí thức khai sáng Ý,
đưa ra quan điểm đổi mới, gieo ý niệm về con người Ý – những
người thuộc cùng một quốc gia; có cùng ngôn ngữ, cùng một
văn hóa, cùng một truyền thống… và khác biệt với những dân
tộc khác.
Tư tưởng đổi mới thúc đẩy và cổ vũ người Ý phải thực sự cùng
nhau hành động. Chính trong giai đoạn này, không gian hàng
quán cà phê trở thành địa điểm lý tưởng khơi lên chí hướng lớn,
hành động vì khát vọng quốc gia vĩ đại.

Khác biệt với những không gian học thuật khác dành cho một vài
đối tượng nhất định. Quán cà phê là điểm hội tụ gặp gỡ của triết
gia, văn hào, nghệ sỹ, quý tộc, thương nhân, nhà thám hiểm… và
cả những người bình thường trong xã hội. Một thế giới đa dạng
như vậy mang đến nhiều luồng tư tưởng từ vi mô đến vĩ mô, kích
thích trí tưởng tượng, sáng tạo của các nhà cải cách. Cũng từ cuộc
tham luận bên tách cà phê ở hàng quán cà phê, các tư tưởng lớn
gặp nhau và trở thành người anh em cộng sự, cùng theo đuổi chí
hướng vĩ đại.

Nơi hiện thực hóa khát vọng lớn

Nhìn nhận việc kiến tạo phẩm tính dân tộc là tiền đề hợp nhất
đất nước, giới trí thức thuộc nhiều lĩnh vực đã nỗ lực tái tạo
bản sắc dân tộc và định hình phong cách Ý. Quán cà phê –
trung tâm hội tụ và lan tỏa tri thức, tư tưởng mới đã đảm nhận
cùng lúc nhiều vai trò: trường học, thư viện, trung tâm phát
hành báo chí, nhà hát, trụ sở chính trị, câu lạc bộ văn học –
nghệ thuật…
Tại quán cà phê, bất kỳ ai cũng có thể đến tranh luận, tìm kiếm
thông tin và cùng nhau làm việc, khởi xướng các trào lưu mới.
Đặc biệt, giới trí thức tiên phong đẩy mạnh các phong trào văn
học nghệ thuật, đặt nền tảng về nhận thức trước khi thực thi
tái thiết đất nước.
Quán cà phê đóng vai trò trực tiếp trong việc thúc đẩy cuộc
cách mạng đọc – học tập và truyền bá lý tưởng. Tại đây, người
thưởng thức cà phê có thể tìm thấy sách, báo và những tờ tạp chí
khai sáng như “Il Caffè”, “Gazzetta Veneta”, “L’osservatore
Veneto”, “Il Sognatore Iataliano”, “Giornale Veneto de
‘Letterati”, “La Minerva”, “La Frusta Letteraria”… được
phổ biến rộng rãi, đôi khi là miễn phí. Những tạp chí văn học
quan trọng của Ý cũng được hình thành từ các cuộc đàm luận
trong quán cà phê. Quán Caffè Giubbe Rosse là nơi khai sinh
tạp chí “Lacerba” và “Solaria”. Quán Caffè Florian là nơi
thành lập và phát hành tạp chí “Gazzetta Veneta”, đồng thời
cũng là nơi hoạt động thường xuyên của những nhà thơ yêu
nước Ugo Foscolo, Silvio Pellico, Giovanni Berchet…

Văn hóa đọc đã tạo nên hiệu ứng lan tỏa tư tưởng khai sáng.
Đồng thời, thông qua các tác phẩm văn học, báo chí, nghệ
thuật, những khuôn mẫu ngôn ngữ, văn hóa, hành vi lối sống
đậm đà bản sắc Ý đã được chấp nhận trên khắp lãnh thổ Ý.
Từ đây, tinh thần dân tộc thấm nhuần trong quảng đại quần
chúng, trở thành một khát vọng chính trị cụ thể để đổi mới,
hợp nhất dân tộc, thống nhất quốc gia, cùng nhau tái lập nước
Ý hùng cường.

Không gian hàng quán cà phê cũng đã phát triển một số thiết
chế văn hóa, kinh tế, chính trị quan trọng của Ý. Chính tại quán
Antico Caffè Greco, Hiệp hội các học giả và các chuyên gia về
lịch sử văn hóa Rome “Gruppo dei Romanisti” đã tổ chức cuộc
họp hàng tháng để đưa ra giải pháp quan trọng về vấn đề văn
hóa Ý. Quán Caffè dell’Ussero là nơi tổ chức “Đại hội các nhà
khoa học Ý” đầu tiên vào năm 1839, nhằm khuyến khích chuyên
nghiệp hóa khoa học Ý.
Tại quán Gran Caffè Renzelli, Domenico Frugiuele cùng
Gianfelice Petrassi đã thúc đẩy cuộc nổi dậy chống lại Vương
quốc Bourbons vào năm 1844 và quyết định tuyên bố chính phủ
lập hiến, đây cũng là sự kiện đầu tiên thức tỉnh lòng yêu nước của
người Venice. Quán Caffè Pedrocchi là một trong những nơi gặp

gỡ quan trọng nhất đối với những người yêu nước trong cuộc nổi
dậy Thống nhất Ý (Risorgimento). Cuộc đàm thoại của bác sĩ –
nhà văn Filippo Mazzei và Tổng thống Hoa Kỳ Thomas Jefferson
tại Caffè dell’Ussero đã truyền cảm hứng cho tư tưởng vĩ đại “Tất
cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng”, được đưa vào
Tuyên ngôn Độc lập năm 1776…

Tư tưởng tiến bộ và những cải cách sáng tạo được khởi xuất trong
hàng quán cà phê đã đặt nền tảng quan trọng tạo nên các hội
nhóm, tổ chức cộng đồng về văn hóa, ngôn ngữ, kinh tế… Và
từ những cộng đồng được hình thành trong quán cà phê đã dần
mở rộng ra quần chúng lớn hơn. Hiệu ứng lan tỏa đó tạo nên sức
mạnh không tưởng, thu hút, đoàn kết con người ở nhiều lĩnh vực,
mọi giai cấp, tôn giáo, không phân biệt xuất thân hay vai trò xã
hội. Chính sự đồng nhất về văn hóa, tư tưởng, chí hướng đó đã tạo
nên tiền đề vững chắc cho phong trào Thống nhất Ý, tạo nên một
nước Ý toàn vẹn về lãnh thổ, khác biệt về văn hóa như ngày nay