DIỄN NGÔN CỦA GIỚI TRÍ THỨC KHAI SÁNG

Giữa thời đại Khai sáng, giới trí thức nhận định rằng truy cầu và
chia sẻ tri thức chính là nền tảng thay đổi vận mệnh mỗi người,
mỗi dân tộc, quốc gia. Những tư tưởng được khởi xướng bên
tách cà phê trở thành xúc tác quan trọng trong tiến trình chuyển
hóa tư duy quảng đại quần chúng.

Hàng quán cà phê – không gian hội tụ những tinh
thần tự do bất khuất

Thế kỷ 17, khi châu Âu rơi vào cuộc khủng hoảng tâm thức (La
Crise de la Conscience Européenne), con người mất phương
hướng và niềm tin về tương lai mà các định chế thần quyền cũng
như thế quyền hứa hẹn. Phong trào Khai sáng được khởi xướng,
đặc trưng bởi ý chí đấu tranh vì chân lý, tư duy và hành động để
thay đổi cuộc đời. Tư tưởng tự do nẩy mầm trong thời đại này là
cội nguồn xung lực mở đầu những sáng tạo vĩ đại, thúc đẩy cuộc
cách mạng công nghiệp, tạo tiền đề vững chắc cho sự phát triển
mọi lĩnh vực từ văn hóa, khoa học, kỹ thuật đến kinh tế, chính
trị… dẫn đến sự thay đổi căn bản diện mạo của châu Âu và cả
thế giới phương Tây.
Tại Ý, do đặc trưng quốc gia, phong trào Khai sáng còn mang
sắc thái khác biệt. Cuối thế kỷ 17, lãnh thổ Ý vẫn còn chia năm
xẻ bảy và chịu sự thống trị của Tây Ban Nha, Áo, Pháp… Sứ
mệnh phong trào Phục hưng chưa thành toàn. Phong trào Khai
sáng tại Ý ngoài mở đường cho sự đổi mới khoa học kỹ thuật
và văn hóa, còn phải tiếp nối những thành tựu đã đạt được trong
thời Phục hưng, đồng thời hiện thực hóa khát vọng thống nhất
quốc gia, hợp nhất dân tộc dưới cùng một bản sắc Ý.
Tuy nhiên trong bối cảnh phong kiến, tự do ngôn luận bị kiểm

soát ngặt nghèo bởi lãnh chúa và giáo sĩ cao cấp. Giới trí thức
uyên bác di chuyển giữa Pháp, Anh, Đức… tìm phương cách
phá vỡ các rào cản để con người bình thường cũng có thể tiếp
cận với tri thức. Và họ đã tìm thấy câu trả lời trong những hàng
quán cà phê.

Quán cà phê từ lúc xuất hiện tại Ottoman đã đóng vai trò là nơi
trao đổi kiến thức và được gọi là “Mekteb-i ‘irfan” – trường
học cung cấp, phổ biến các ý tưởng mới. Khi du nhập vào châu
Âu, hàng quán cà phê tiếp tục là không gian thảo luận các vấn
đề mang tính thời cuộc, đổi mới tư tưởng. Có thể nói, trong
thời đại Khai sáng, hàng quán cà phê là không gian đặc biệt,
vượt lên mọi áp bức, mọi mâu thuẫn để hun đúc tinh thần tự
do. Các quan điểm, các lĩnh vực kiến thức khác nhau được
phổ biến trong quán cà phê, thậm chí là khởi xướng những
cải cách vĩ đại, minh định nên đường hướng xây dựng xã hội
văn minh, tiến bộ. Do đó, những cuộc trò chuyện bên tách cà
phê trở thành biểu trưng cho khát vọng khai sáng nhân văn, và
hàng quán cà phê là nơi hội tụ những tinh thần tự do bất khuất.

Ví như quán Caffè Florian tại Venice, Antico Caffè Greco
tại Rome, Caffè Tommaseo và Antico Caffè San Marco tại
Trieste, Caffè San Carlo và Caffè Torino tại Torino, Gran
Caffe Gambrinus tại Naples… đều là những quán cà phê
đi vào lịch sử, nơi tập trung trí thức trên mọi lĩnh vực,
quảng bá tư tưởng tự do, đóng vai trò then chốt trong tiến
trình thống nhất quốc gia, xoay chuyển vận mệnh nước Ý.

“Il Caffè” – nền tảng tri thức được hình thành bên
tách cà phê

Cốt lõi của phong trào Khai sáng là tri thức. Những tâm hồn lớn
của thời đại mang tinh thần tự do bất khuất, nhận diện được chân
lý và dũng cảm sử dụng quyền tự do nguyên vẹn nhất – quyền
công khai sử dụng trí tuệ của chính mình để dẫn dắt công chúng
vận dụng tri thức chuyển hóa xã hội, tiến tới lối sống tiến bộ. Nhu
cầu truy cầu và chia sẻ chân lý, tri thức vì thế càng trở nên cấp thiết.

Tại Anh – quốc gia đầu tiên khởi xuất phong trào Khai sáng,
giới tri thức đã cùng nhau sáng lập tờ tạp chí “The Tatler” (năm
1709) và “The Spectator” (năm 1711) mô phỏng những cuộc
đàm thoại trong quán cà phê, biểu dương khát vọng chuyển hóa
lối sống bằng đức hạnh và sự thông thái. Giới tri thức Pháp tập
trung tại quán cà phê Café Procope khảo luận viết nên cuốn
“Encyclopédie” – bách khoa toàn thư truyền bá tri thức nhân loại.
Từ cảm hứng đó, năm 1764, các triết gia vĩ đại Pietro Verri,
Alessandro Verri, Cesare Beccaria, Alfonso Longo, Pietro
Secchi… thuộc nhóm trí thức khai sáng Ý thành lập tờ tạp chí
“Il Caffè” nhằm xây dựng nền tảng trí tuệ cho cộng đồng thông
qua những tư tưởng được hình thành bên tách cà phê.

Trong phần giới thiệu tạp chí “Il Caffè”, triết gia Pietro Verri
(1728 – 1797) – chủ biên tạp chí, đã dẫn chứng chiều dài lịch
sử và ảnh hưởng của cà phê đối với xã hội phương Đông lẫn
phương Tây để đưa ra kết luận “Cà phê tái tạo tâm hồn, đánh
thức tâm trí và đặc biệt hữu ích cho những nhà tư tưởng và
những người nghiên cứu khoa học”. Từ chiều hướng đó, sứ
mạng của “Il Caffè” là cung cấp tri thức trên tinh thần sáng tạo

như đặc tính của cà phê. Có thể hiểu là phổ biến nền tảng nhận
thức lý luận và phương hướng tư duy nhằm đánh thức bổn phận
của mỗi người trong toàn quá trình tham gia tìm kiếm giải pháp
cho các vấn đề xã hội.
Như thế, những khảo luận đăng trên tạp chí “Il Caffè” mô
phỏng cuộc đàm thoại bên tách cà phê là cái cớ kích xúc
khát vọng, làm nảy sinh những hành động chuyển hóa
vấn đề nhân sinh như lối sống, văn hóa, kinh tế, chính
trị… cùng hướng tới đời sống văn minh, hạnh phúc hơn.
Tạp chí “Il Caffè” là diễn ngôn của giới tri thức khai sáng, đại
diện cho tư tưởng văn minh dẫn dắt lý tưởng thời đại. Từ sức
ảnh hưởng của “Il Caffè”, phong trào Khai sáng lan rộng từ
Milan đến Venice, Naples, Florence và toàn nước Ý. Đặc biệt,
tinh thần dân tộc được “Il Caffè” truyền bá đã làm trỗi dậy
mạnh mẽ khát vọng thống nhất quốc gia Ý, mỗi cá nhân nhận
rõ trách nhiệm của mình trong vận mệnh chung của đất nước.
Từ đây khởi lên ý chí toàn kết, phá vỡ sự khác biệt văn hóa
giữa các vùng đang chia năm xẻ bảy, hợp nhất dân tộc dưới
một bản sắc chung. Sự thống nhất về văn hóa chính là thành tố
quan trọng đưa đến sự hoàn thiện về lãnh thổ Ý như ngày nay