ĐỊNH HÌNH LẠI NƯỚC MỸ

“Cà phê đã trở thành một phần quan trọng trong cuộc sống của
người Mỹ, giúp họ trưởng thành và hướng đến đời sống cao hơn”
Chính trị gia Robert Nelson (1793 – 1873)
“Roaring Twenties” là thuật ngữ đặc trưng cho văn hóa riêng biệt
của những năm 1920 – 1930, một thập kỷ khám phá và sáng tạo
thiết lập vị thế cường quốc Hoa Kỳ thịnh vượng thông qua việc
xác lập các giá trị sống mới.

Không gian định hình giá trị mới

Khi tiếng đạn bom của thế chiến I kết thúc, thế giới quan người
Mỹ thay đổi hoàn toàn. Binh lính Mỹ trở về từ châu Âu mang theo
ký ức đau thương mất mát và câu hỏi lớn về giá trị thực sự của lẽ
sống. Phụ nữ tham gia vào các hoạt động xã hội với vai trò thay
thế những người đàn ông đã ra trận, phá vỡ các chuẩn mực giới
tính. Người da màu phục vụ trong các đơn vị biệt lập, chịu đựng
bất bình đẳng về chủng tộc đã hình thành ý chí thay đổi định kiến
về người Mỹ gốc Phi nhằm giành được quyền công dân đầy đủ
trong xã hội dân chủ thực sự. Theo chiều hướng này, khát khao
thay đổi phận số đã tạo ra xã hội đấu tranh để thiết lập nên những
hệ giá trị sống mới.
Giai đoạn này, Quốc hội Mỹ thực hiện Đạo luật Volstead đóng
cửa mọi quán rượu, quán bar và cấm bán “đồ uống gây say”. Đây
được xem là một trong những luật nghiêm ngặt nhất trên thế giới,
nỗ lực thúc đẩy thay đổi xã hội và nâng cao đạo đức thông qua
luật pháp quốc gia. Tiêu thụ cà phê và số lượng hàng quán cà phê
tăng lên gấp nhiều lần. Những người ủng hộ lệnh cấm rượu hi
vọng rằng cà phê sẽ trở thành thức uống giúp con người lựa chọn
lối sống đúng đắn hơn.

Thuật ngữ “Café Society – xã hội cà phê” chính thức xuất hiện
trên các ấn phẩm truyền thông với mô tả là nơi tiên phong cho
phong cách sống thời thượng, không gian của những người
đẹp, năng động và những nhà sáng tạo. Những trí thức có ảnh
hưởng nhất vào thời điểm đó như Walter White, Ralph Bunche,
Richard Wright, Franklin Frazier, Sterling Brown… những con
người mang ý chí thay đổi vận mệnh như Henry Ford, Charlie
Chaplin, Mark Twain, Yves Saint Laurent, Cole Porter, Norman
Rockwell… những tài năng lớn nhất trong lịch sử nhạc Jazz bao
gồm Louis Armstrong, Josh White, Ida James, Duke Ellington,…
đã gặp nhau trong “Café Society” để khởi sự các phong trào Chủ
nghĩa Hiện đại Mỹ, Phục hưng Harlem và các xu hướng âm nhạc,
thời trang, điện ảnh… tạo ra sự thay đổi quan trọng trong đời sống
xã hội hàng ngày của người Mỹ.
Những phòng cà phê có ảnh hưởng đến đời sống văn hóa cộng
đồng như Proletcos Cooperative Cafeteria, Delmonico’s, The
Vendome (New York), Blanco’s Café (San Francisco), Cooper’s
Cafeteria (Illinois), Richards Treat Cafeteria (Minneapolis), Miss

Hulling’s (St. Louis),… được mô tả là nơi tạo nên cảm giác hạnh
phúc, ngôi đền của nghệ thuật và vẻ đẹp.
Thoát thai từ tiêu chí trong phong cách thưởng lãm, phục trang
dành cho người phục vụ và cả khách hàng như một dạng nghi
thức đặc biệt, điều này làm cho quán cà phê trở thành sân khấu
trình hiện lối sống mẫu mực. Đàn ông đến quán cà phê với bộ
vest, áo khoác suit, mũ fedora hoặc mũ homburg chỉnh tề… Phụ
nữ diện áo choàng quyến rũ, váy dạ hội đính cườm lấy cảm hứng
từ “flappers”, đội mũ và đeo trang sức tinh tế. Cách thức thưởng
lãm thức uống đồ ăn cũng được xem là quy tắc ứng xử. Thậm chí
đã có rất nhiều sách báo hướng dẫn chi tiết về tác phong đúng đắn
khi đến hàng quán.

Từ phong cách hành vi đặc trưng và phần lớn người đến quán cà
phê thuộc tầng lớp trung – thượng lưu, giới tinh hoa tri thức nên
khách hàng của quán cà phê được gọi chung là những người đáng
kính – Respectable People. Vì thế, không gian hàng quán cà phê
đã đóng vai trò tiên phong tạo ra những chuẩn mực mới, dẫn dắt
lối sống đương thời.

Không gian định ngã – định thế – định hệ

Không phải ngẫu nhiên mà “Café Society” phổ biến ở Mỹ ngay
trong kỷ nguyên “Roaring Twenties”. Vượt lên sự tiêu dùng thông
thường, cà phê và hàng quán cà phê cung ứng cơ hội và giải pháp
để con người định ngã – định thế – định hệ.

Khao khát định hình lại mình, mỗi hành vi xuất hiện ở đâu, mua
gì, dùng gì, ăn uống gì đều là loại “ngôn ngữ” bộc lộ nhân cách
cá tính (định ngã). Nếu như đồ uống gây say đang bị bài trừ thì cà
phê được vinh danh là thức uống biểu thị cho hình ảnh con người
đức hạnh. Trình diện trong không gian mẫu mực, thưởng thức
cà phê – nguồn năng lượng sáng tạo chính là tự khẳng định cái
tôi, cách thức mà một người cảm thấy hãnh diện, tự tin với chính
mình về trí tuệ, cảm xúc và cả thể chất.
Khi tự ý thức được các giá trị và niềm tin của bản thân, lại có xu
hướng đánh dấu vị thế (định thế). Hàng quán cà phê mang hình
ảnh hiển dương tiến bộ văn minh, không gian thông thái để mở

mang tri thức, nơi chốn đặc thù vinh thăng những sáng tạo khác
biệt, vừa hay lại đảm bảo chức năng định thế mà con người đang
truy cầu.
Chuỗi quán cà phê Double-R Coffee House được gia đình Tổng
thống Mỹ Teddy Roosevelt xây dựng với phong cách tương tự như
các học viện cổ đại của London. Mục tiêu của gia đình Roosevelt
là tạo nên quán cà phê đẳng cấp và chuyên nghiệp, cung cấp một
nơi tuyệt vời để “Những linh hồn tự do trưng bày giấc mơ sâu
thẳm nhất”. Vào thời điểm đó, Double-R Coffee House là nơi tụ
họp của các kịch gia, diễn viên, nghệ sĩ và nhạc sĩ đầy tham vọng,
đặc biệt là Kalem Club – nhóm văn nhân Mỹ có ảnh hưởng lớn
trong thế kỷ 20. Phòng cà phê Algonquin là nơi nhóm Algonquin
Round Table làm việc cùng nhau và gọi chung là vòng kết nối
sáng tạo. Phần lớn thành viên của Algonquin Round Table như
Art Samuels, Harpo Marx, Charles MacArthur, Dorothy Parker,
Alexander Woollcott… đều đạt được danh tiếng về những đóng
góp cho văn học nghệ thuật.

Alice Foot MacDougall – một góa phụ nghèo mở tiệm cà phê nhỏ
ở Grand Central Station. Trên thực đơn của quán cà phê là lời
tuyên bố “Mỗi lựa chọn thức uống sẽ giải thích tính cách và dự
đoán tương lai của bạn”. Năm 1926 bà phát hành ấn phẩm Coffee
and Waffles hướng dẫn công thức pha chế cà phê. Điều này tạo
nên hấp lực đặc biệt và chỉ trong 8 năm (1919 – 1927), tiệm cà phê
nhỏ đã phát triển thành chuỗi quán cà phê lớn nhất giữa lòng New
York. Alice Foot MacDougall cũng trở thành biểu tượng giấc mơ
phụ nữ Mỹ thời hậu chiến.
Khi Chicago trở thành thủ đô sáng tạo của sự đổi mới nhạc Jazz,
quán cà phê Sunset Café có vai trò quan trọng trong việc hòa hợp
giữa người Mỹ da màu cùng với các sắc tộc khác. Nhiều nhạc sĩ
thành viên phong trào Phục hưng Harlem đã phát triển sự nghiệp
của họ tại Sunset Café. Những hàng quán cà phê khu phố Harlem,
Manhattan (New York) là trung tâm của những hoạt động thay đổi
vị thế xã hội, chính trị, nghệ thuật cho người Mỹ gốc Phi và gầy
dựng hình ảnh New Negro – Người da đen mới.
Chẳng phải ngẫu nhiên mà thập kỷ 1920 – 1930 được định danh là
kỷ nguyên sáng tạo, những năm hai mươi bùng nổ, thời đại nhạc
Jazz… Giữa một xã hội đang nỗ lực kiến tạo giá trị sống mới bằng
sự sáng tạo của trí năng, sự tỉnh thức trong lối sống, con người
có nhu cầu lựa chọn phương thức khẳng định ước muốn hội nhập
vào cộng đồng mà mình chọn là chuẩn mực (định hệ). Trong diễn
trình này, cà phê và hàng quán cà phê đích thực là không gian,
môi trường kết nối những quan hệ tập thể có chung lựa chọn về
phong cách sống, chia sẻ một hệ thống các giá trị, tiêu chuẩn hành
vi. Có thể hiểu là, khách hàng đến quán cà phê để được trở thành
một phần của cộng đồng có lối sống tỉnh thức, sáng tạo, cùng trau
dồi trí tuệ và xúc tiến những hành động cụ thể xây dựng một trật
tự mới, kỷ nguyên mới.
Sức sáng tạo đáng kinh ngạc từ các cộng đồng sinh hoạt trong
hàng quán cà phê là bước ngoặt vĩ đại trong quá trình hình thành
siêu cường quốc Mỹ. Những năm 1920 – 1930 chứng kiến sự ra
đời của ngành công nghiệp ô tô, phát thanh, truyền hình, hàng
không; sự phát triển của các đô thị; sự trỗi dậy của văn hóa tiêu

dùng; sự bùng nổ của giải trí đại chúng, giải phóng tư tưởng khỏi
những lề lối truyền thống thời thuộc địa, giúp Mỹ kiến tạo nền
kinh tế văn hóa thịnh vượng nhất trong lịch sử.
Từ nỗ lực nhận thức rõ về giá trị nhân cách chính mình (định ngã)
đến xác lập vị thế cá nhân với xã hội (định thế) và khẳng định bản
thân là thành viên của cộng đồng đặc biệt, biết sống, dám sáng
tạo, dám ảnh hưởng (định hệ), cà phê và hàng quán cà phê đã luôn
là không gian cung ứng giải pháp khẳng định căn tính của con
người để khởi tạo nền nhân văn mới.