TRONG VÔ SỐ NHỮNG ĐIỀU XA XỈ, CÀ PHÊ CÓ GIÁ TRỊ NHẤT
Lịch sử cận đại đã thực chứng, cà phê và hàng quán cà phê theo
cách âm thầm hoặc công khai vẫn luôn xuất hiện như chất xúc tác
quan trọng thúc đẩy những tư tưởng lớn ra đời.
Giấc mơ đổi đời từ nền tảng tri thức
Benjamin Franklin (1706 – 1790) được biết đến là một trong
“những người cha sáng lập của Hoa Kỳ”, người có công lớn trong
quá trình thúc đẩy sự thống nhất các thuộc địa Mỹ. Benjamin
Franklin cũng được người Mỹ tôn vinh là “Hình mẫu vĩ đại nhất
của người Mỹ”. Chính ông đã khơi dậy tâm thế thân lập thân – self
made man, một quan điểm sống truyền thống của người Mỹ, được
hiểu là số phận mỗi người là kết quả của sự tự phấn đấu và sáng
tạo cá nhân.
Benjamin Franklin là con thứ 15 trong một gia đình nghèo, chỉ
được chính thức đến trường trong hai năm, mặc dù vậy, Benjamin
Franklin đã trở thành nhà khoa học, nhà văn, triết gia, chính trị gia
tài ba. Ông không phải là người đầu tiên từ nghèo khó vươn lên
đạt thành tựu lớn, nhưng chưa có ai trong lịch sử nước Mỹ xuất
phát điểm quá thấp mà đạt thành công cao tột bậc như vậy
Chìa khóa dẫn tới thành công của Benjamin Franklin không gì
khác ngoài quyết tâm theo đuổi đức hạnh toàn diện và biến tham
vọng của mình thành hiện thực. Năm 12 tuổi, sau khi đã nghỉ học,
Benjamin Franklin làm việc trong xưởng in để phụ giúp gia đình.
Từ đây ông bắt đầu hành trình tự học bằng cách tranh thủ đọc tất
cả sách được đưa tới nhà in. Nhờ vậy ông thành thạo nhiều môn
như đại số, hình học, văn phạm, luận lý, các môn vật lý và khoa
học tự nhiên. Cũng trong giai đoạn này ông tiếp cận các bài viết
trên The Spectator – tạp chí khai sáng nước Anh, phát hành chủ
yếu trong hàng quán cà phê. Benjamin Franklin vô cùng tâm đắc
với luận điểm tư tưởng của các triết gia khai sáng và dần hình
thành ý niệm về giấc mơ đổi đời.
Năm 1726, chỉ mới 20 tuổi, Benjamin Franklin đã đặt mục tiêu
cao cả nhất của cuộc đời: trở thành một người đàn ông tốt và
hạnh phúc. Ông một mình đến Pennsylvania – nơi khởi nguồn
nền dân chủ Mỹ hiện đại. Tại đây ông thành lập nhóm Junto bao
gồm những người “Có chung tinh thần học hỏi và khao khát cải
thiện bản thân”. Nhóm Junto góp sách đọc chung và thay nhau
thuyết trình về các vấn đề luân lý, chính trị, khoa học hàng tuần
ở quán cà phê London Coffee House. Nhờ việc thảo luận này mà
các hội viên đều tiến bộ về tri thức lẫn tư duy. Hơn nữa, số lượng
sách được thành viên sưu tập ngày càng lớn. Nhận thấy ı́
ch lợi
mở mang trí tuệ của việc đọc sách, năm 1730, Benjamin Franklin
cùng Junto thành lập Thư viện Philadelphia (Library Company of
Philadelphia). Đây là thư viện đầu tiên tại Bắc Mỹ, mở đầu cho
phong trào xây dựng thư viện sau này. Chính nhờ sách từ thư viện
mà người dân Philadelphia thời đó có trình độ văn hóa cao hơn
các vùng kế cận.
Nếu chỉ đọc sách thì Benjamin Franklin chưa hẳn thành công tột
bậc. Ông luôn khẳng định, muốn trở thành hình mẫu bản thân tốt
nhất cần phải ứng dụng tri thức, luyện tập các phẩm chất đạo đức
toàn diện. Ông soạn hẳn 13 đức tính và một kế hoạch tu rèn bản
thân. Dù nhận rõ con đường thay đổi hành vi lối sống có đầy khó
khăn ông vẫn cam kết thực hành suốt đời với những giá trị do
chính mình đã chọn.
Năm 1743 Benjamin Franklin thành lập Hiệp hội Triết học Hoa
Kỳ – một tổ chức bác học lâu đời nhất ở Hoa Kỳ nhằm tiếp tục
sứ mệnh “thúc đẩy sự hiểu biết về khoa học và nhân văn”. Hội
Triết học Hoa Kỳ, quy tụ những nhân vật kiệt xuất như George
Washington, Thomas Jefferson, John Dickinson,… Vì chú trọng
đến thế hệ rường cột quốc gia, Benjamin Franklin đề xướng giáo
dục thanh niên, hỗ trợ thành lập Học viện Philadelphia mà sau này
là trường Đại học Pennsylvania, xuất bản Công báo Pennsylvania,
niên giám “Poor Richard’s Almanac” và thành lập một mạng lưới
báo chí liên thuộc địa… toàn bộ phục vụ cho công cuộc khai sáng
dân trí.
Thay đổi để vĩ đại
Từ giữa những năm 1750 đến giữa những năm 1770, Benjamin
Franklin đã dành phần lớn thời gian của mình du hành đến các
quốc gia châu Âu như Anh, Pháp, Đức. Trong chuyến đi này, ông
tha thiết giành quyền tự do cho các thuộc địa Mỹ. Với trí tuệ tinh
thông trên nhiều lĩnh vực, Benjamin Franklin nhanh chóng kết
thân với giới trí thức khai sáng và trở thành nhân vật quan trọng
trong các hội khoa học lẫn triết học. Ông là thành viên của Câu
lạc bộ Honest Whigs, Hiệp hội Nghệ thuật Hoàng gia (RSA), Hội
Tam Điểm – Freemasonry. Đây là những hiệp hội trí thức nòng cốt
trong thời đại khai sáng Anh, thường hội họp tại các quán cà phê
quận Covent Garden, London. Tại Pháp, Benjamin Franklin tham
gia thảo luận với các chính khách, học giả, những nhà cải cách
tại quán Procope Café. Ông tiếp cận tinh thần cách mạng Pháp
và hình thành ý tưởng về Hợp Chúng Quốc Hoa Kỳ. Cũng tại
Procope Café, Benjamin Franklin soạn Bản Hiệp ước Liên minh
Pháp – Mỹ năm 1778 chuẩn bị cho cuộc cách mạng giành lại tự
do cho nước Mỹ.
Benjamin Franklin từng thốt lên “Tôi yêu tất cả những người lương
thiện mà tôi gặp ở quán cà phê”. Bởi từ hàng quán cà phê ông được
tiếp cận với những tư tưởng tiến bộ, định hình rõ cách thức thực
hiện giấc mơ Mỹ. Cũng vì nhận rõ ích lợi của cà phê trong việc tỉnh
thức, đổi thay phẩm hạnh con người, Benjamin Franklin đã đặt biệt
quy định cà phê là thức uống cấp thiết không thể thiếu.
Nhận định rằng tri thức rất quan trọng để tạo nên sức mạnh cho
các thuộc địa. Đặc biệt cần những diễn đàn thảo luận chính trị
nhằm tạo nên giới tinh hoa hiện thực hóa giấc mơ Mỹ, sau khi từ
châu Âu trở về, Benjamin Franklin chủ trương ủng hộ các hoạt
động phổ biến tri thức và giáo dục đức hạnh tại quán cà phê.
Chính trị gia, thương nhân và cả công nhân đều có thể tiếp cận
những tư tưởng chính trị được tập hợp thông qua sách, báo chí
phát hành tại quán cà phê. Những người không biết đọc cũng
được giáo dục bằng những bài thuyết giảng và những cuộc tranh
luận trong quán cà phê.
Khi trí tuệ cộng đồng phát triển, người Mỹ nhận thức rõ ràng về
“Giấc mơ Mỹ” với lý tưởng bất kỳ ai cũng có cơ hội đạt được
cuộc sống tự do và hạnh phúc. Sự xuất hiện của một tầng lớp ưu
tú nhìn nhận rõ vai trò của mỗi cá nhân với vận mệnh dân tộc đã
không chịu số mệnh thuộc địa. Họ dần nỗ lực tham gia vào các
hoạt động phát triển các lĩnh vực chủ chốt tạo nên quyền lực quốc
gia như kinh tế, văn hóa, hoạch định chính sách chính trị… Sự
đồng quy tư tưởng này cuối cùng dẫn đến cuộc Cách mạng Mỹ
với phần lớn lực lượng là những thanh niên dám nghĩ dám làm,
yêu bình đẳng và mang theo niềm tin cố hữu vào cơ hội làm cho
nước Mỹ trở nên vĩ đại.
Benjamin Franklin được người Mỹ tôn kính không chỉ vì vai trò
của ông trong quá trình giành tự do cho Mỹ, trên hết vẫn là những
nỗ lực của ông để trở thành con người tốt hơn. Ông tự học để trở
thành một triết gia, nhà văn, nhà khoa học, chính trị gia. Đồng
thời, ông tự rèn thân tâm trí để có được những phẩm tính mà
bản thân chọn lựa, từ đó từng bước tiến đến vinh quang tột bậc.
Benjamin Franklin cho rằng “Không có cuộc sống tốt nếu không
có thức uống tốt”, thế cho nên, lựa chọn cà phê là thức uống yêu
thích và hàng quán cà phê là không gian giáo dục đã góp phần
mang lại thành công cho chính ông và những người Mỹ theo đuổi
giấc mơ Mỹ.
