CÀ PHÊ VÀ TINH THẦN CẢI CÁCH TỰ DO CẤP TIẾN CỦA SYDNEY SMITH
Cà phê xuất hiện tại Anh vào thế kỷ 17, cùng lúc thời kỳ Khai
sáng bùng nổ đã trở thành thức uống không thế thiếu của giới trí
thức trong tiến trình định hình hệ thống tư tưởng của xã hội Anh
bấy giờ.
Thức uống của thời kỳ Khai sáng
Cà phê bắt đầu được tiêu thụ tại Anh bởi một nhóm thiểu số có
mối liên hệ với các thương nhân Levantine. Ngay sau đó, thức
uống này đã nhanh chóng được yêu thích bởi lợi ích khai mở tâm
trí, và là chất xúc tác sáng tạo những ý tưởng mới. Giới trí thức
Khai sáng thời kỳ này đã nhắc đến cà phê như thần dược cho não.
Nhà cải cách Sydney Smith khẳng định: “Nếu bạn muốn cải thiện
sự hiểu biết của mình, hãy uống một ly cà phê”.
Cùng với cà phê, hàng quán cà phê trở nên thịnh hành tại Anh với
tên gọi “Trường đại học một hào”. Nơi đây là không gian sáng tạo
và quảng bá những tư tưởng tiến bộ, xóa tan lớp sương mù của
giai đoạn “đêm trường Trung cổ” để tiến tới thời đại Khai sáng.
Những nhà tư tưởng vĩ đại như Sydney Smith, Voltaire, David
Hume,… đã chọn không gian hàng quán cà phê là nơi thuyết
giảng, gặp gỡ và tranh luận với những trí thức khác một cách
bình đẳng và dân chủ. Quán cà phê còn trở thành trung tâm thông
tin đặc biệt khi những tờ báo in ra đời và trở nên phổ biến. Các
ấn phẩm báo chí Khai sáng lần lượt được lưu hành tại đây nhằm
phục vụ nhu cầu tiếp cận hệ tư tưởng và những sáng tạo mới của
giới trí thức.
Tinh thần cải cách tự do của Sydney Smith thăng hoa
từ quán cà phê
Bầu khí quyển trí thức trong xã hội cà phê tại Anh đã tác động
mạnh mẽ tới Sydney Smith. Nơi hàng quán cà phê tại đại học
Edinburgh, ông đã tiếp xúc với những tư tưởng khai sáng một
cách chân thực nhất, đồng thời làm quen với những người bạn
trong câu lạc bộ tranh luận triết học Francis Jeffrey, Francis
Horner và Henry Brougham. Họ sau này đã trở thành những
người đồng hành cùng ông trong việc thành lập tạp chí Edinburgh
Review. Với phong cách phê phán trào phúng lối tư duy lỗi thời
của thời đại cũ, cổ vũ vấn đề cải cách cấp thiết trong xã hội, tạp
chí Edinburgh Review được coi là diễn ngôn của tư tưởng tự do
tiêu biểu trong phong trào khai sáng tại Anh bấy giờ, đồng thời là
biểu tượng của văn học mới.
Cũng trong giai đoạn này, Sydney Smith nhận thức được tác động
của cà phê tới việc thăng hoa năng lực sáng tạo vô hạn của con
người. Trong cuốn Hồi ký của mình, ông bày tỏ niềm yêu thích
đặc biệt với “thức uống khai sáng” này. Ông miêu tả cà phê như
một thức uống không thể thiếu mỗi khi ông sáng tác, nhờ thế, ông
đã viết hơn 200 bài báo và những bài luận chống lại chế độ nô lệ,
bảo vệ phụ nữ và trẻ em, phân tích các nguyên tắc kinh tế chính trị,…
Thông qua các hàng quán cà phê, những bài luận đắt giá của Sydney
Smith như “Thuế ở Anh trong cuộc cách mạng công nghiệp”
(Taxation in England during the indutrial revolution), “Những lá thư
gửi người anh trai Abraham còn sống” (Letters of Peter Plymley to
My Brother Abraham Who Lives),… trên tạp chí Edinburgh Review
nhanh chóng được độc giả tiếp nhận và khơi dậy những cuộc bàn
luận chuyển xoay thế sự. Ông trở thành một trong những nhà cải
cách nổi tiếng thời kỳ này và được mời thuyết giảng tại các trường
đại học Edinburgh, cộng đồng giáo hội Charlotte Street Chapel.
Những buổi thuyết giảng của ông đều thu hút hàng trăm người tham
gia bởi những tư tưởng cải cách mang tính tự do, dân chủ của ông
đều rất cấp tiến, đáng quan tâm và phụng sự cho con đường khai
phóng tư duy, đưa con người thoát ra những mê mụi của đêm trường
Trung Cổ, tỉnh thức bước vào đời sống mới.
Có thể nói, cùng với sự phát triển của xã hội cà phê tại Anh, tư tưởng
cải cách tự do của Sydney Smith như được thăng hoa và lan tỏa rộng
rãi trong cộng đồng trí thức, quảng bá thành công những tư tưởng
tiến bộ, góp phần định hình thế giới quan, nhân sinh quan của thời
đại Khai sáng.
