QUÁN CÀ PHÊ VĂN HỌC

Khí quyển văn hóa cà phê Viên thúc đẩy con người nhận chân
chính mình trong diễn trình hiện sinh, làm chủ trí tâm của mình
để cảm thấu lý do của sự tồn tại.
Đặc trưng của Viên trong những năm cuối thế kỷ 19 là sự va
chạm. Va chạm văn hóa giữa các dân tộc, quốc gia khi chế độ
quân chủ Áo – Hungary thống trị lãnh thổ rộng lớn đứng thứ 2
châu Âu. Va chạm tư tưởng giữa Chủ nghĩa Tự nhiên, Chủ nghĩa
Lãng mạn, Chủ nghĩa Hiện thực, Chủ nghĩa Biểu hiện… Va chạm
niềm tin tiền hiện đại, hiện đại và phản hiện đại cùng tồn tại song
song. Xã hội đa nguyên ấy lại là chất liệu sống kích xúc con người
nghiệm sinh thực tại để hướng vọng về tương lai. Từ đây, một lớp
trí thức đã nhận lãnh sứ mệnh tái cấu trúc tư tưởng theo hướng
vinh thăng đời sống mới.
Tiến trình tái cấu trúc tư tưởng mới trong bối cảnh căng thẳng
va chạm được sáng rõ từ những cuộc đối thoại trong hàng quán
cà phê. Không chỉ tranh biện các vấn đề thời cuộc, tìm kiếm cái
đúng đắn chung trong vô vàn sự khác biệt, quán cà phê còn là nơi
chốn tự đánh giá bản thân để thấu cảm ý nghĩa của sự tồn tại. Khí
quyển văn hóa cà phê đó đã thúc đẩy khát khao thể hiện phong
cách, đồng thời khẳng định thần thái văn hóa của người thưởng
lãm. Đây cũng chính là một trong những nguyên do hình thành
nên kỷ nguyên văn học Viên, có ảnh hưởng toàn cầu xuyên suốt
từ cuối thế kỷ 19 đến thế kỷ 20.

Năm 1891, tại quán cà phê Café Griensteidl, nhóm văn học JungWien (Viên Trẻ) được thành lập. Các tác gia Jung-Wien như
Hermann Bahr, Hugo von Hofmannsthal, Arthur Schnitzler, Peter
Altenberg, Felix Salten… từ sự chồng chéo trong phong cách
đã cùng ngồi lại để phát triển văn học hiện đại. Tác phẩm của
nhóm Jung-Wien xuất bản trên tạp chí Moderne Dichtung (1890),
Moderne Rundschau (1891), Die Zeit (1894) đã tạo nên những
ảnh hưởng đáng kể đến hệ tư tưởng đương thời.

Quán cà phê Café Central luôn có sẵn 250 tờ báo bằng 22 ngôn
ngữ là nơi khởi xuất những tác phẩm vang danh thời đại. Kịch
gia Arthur Schnitzler làm sáng rõ trạng thái tâm trí của xã hội tư
sản Viên qua tác phẩm “Con đường cô đơn” (1896), “Đất nước
rộng lớn” (1911)… Tác gia Peter Altenberg vốn là một thương
nhân, từng học y khoa, luật sư nhưng cuối cùng đã trở thành nhà
văn Chủ nghĩa Hiện đại nổi tiếng của Viên với những tác phẩm
thuần túy quan sát chặt chẽ các sự kiện diễn ra trong quán cà
phê Café Central.

Sau thế chiến I, quán cà phê Café Herrenhof là nơi các văn hào
Hermann Broch, Robert Musil, Franz Werfel, Leo Perutz, Joseph
Roth, Otto Soyka, Alfred Polgar… chọn làm nơi an trú và làm
việc. Những năm 1950, Café Hawelka là một trong những nơi
gặp gỡ quan trọng nhất trong thế giới nghệ thuật Viên. Đây cũng
là nơi nhóm nhà văn nhà thơ Wiener Gruppe nghiên cứu bản chất
ý nghĩa của ngôn ngữ và thúc đẩy văn học Baroque cũng như Chủ
nghĩa Biểu hiện, Chủ nghĩa Dada, Chủ nghĩa Siêu thực…

Ngoài quán cà phê Café Griensteidl, Café Central, Café
Herrenhof, Café Hawelka được gọi là “nơi gặp gỡ trung thành”
của giới văn nhân, những quán cà phê khác như Café Imperial,
Café Schwarzenberg, Café Prückel, Café Korb,… cũng đã đóng
góp vai trò lớn trong đời sống văn học, tạo nên kỷ nguyên văn
học Áo rạng danh. Loại hình quán cà phê văn học ảnh hưởng đến
cả những thành phố lớn đương thời, từ Budapest (Café Abbazia)

đến Pressburg (Café Continental), Prague (Café Arco)… làm cho
văn hóa cà phê Viên nổi danh với thuật ngữ “Kaffeehausliteratur”
được hiểu là toàn bộ hoặc một phần tác phẩm văn học đã được
hoàn thành trong quán cà phê.
Không gian hàng quán cà phê – nơi chuyển hóa tâm thức thời đại
đã được khẳng định trong rất nhiều tác phẩm văn học như “Quán
cà phê như một ý chí và một ý tưởng” – Hans Weigel, “Đó là
cách tôi trở thành” – Peter Altenberg, “Quán cà phê như một tổ
chức giáo dục” – Stefan Zweig, “Văn hóa quán cà phê” – Ludwig
Hirschfeld, “Zeitgeist trong quán cà phê văn học” – Anton Kuh,
“Về Adolf Loos, sự nghiệp tại Café Centra” – Oskar Kokoschka,…

Trong tác phẩm “Thế giới của ngày hôm qua”, văn hào Stefan
Zweig mô tả bầu không khí học thuật trong quán cà phê: “Quán
cà phê Viên là một tổ chức rất đặc biệt không thể so sánh với bất
kỳ nơi nào khác trên thế giới. Đây thực sự là một loại câu lạc bộ
dân chủ, mọi người đều có thể uống một tách cà phê, ngồi hàng

giờ thảo luận, viết. Trên hết là tiếp cận một số lượng báo và tạp
chí không giới hạn. Và vì vậy, chúng tôi đã biết tất cả mọi thứ
đang diễn ra trên thế giới, chúng tôi đã tìm hiểu về mọi cuốn
sách, mọi hoạt động và so sánh đánh giá. Không có gì đóng góp
nhiều cho sự phát triển trí tuệ của người Áo hơn là trong quán
cà phê”.
Vai trò định hình tư tưởng của quán cà phê trong bối cảnh va
chạm văn hóa đã biểu thị khát khao được khẳng định sự tồn tại,
được diễn ngôn triết lý sống của mỗi người đan lồng trong khí
quyển cà phê đang hiện hữu những khát vọng thời đại. Điều này
đã làm cho không gian hàng quán cà phê dù muốn dù không đã
gắn liền với tiến trình nghiệm sinh thực tại, cảm thấu ý nghĩa sự
sống, tái cấu trúc cảm thức để hướng về tương lai.